Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Opolu Lubelskim

UZASADNIENIE

wyroku częściowego z 21 stycznia 2019 r.

W dniu 31 lipca 2018 roku do Sądu Rejonowego w Opolu Lubelskim wpłynął pozew (...) sp. z o. o. w W. przeciwko P. C. o uznanie za bezskuteczną wobec powódki czynności prawnej, w drodze której pozwana nabyła od S. A. ruchomości w postaci zbiornika ciśnieniowego (...) rok budowy (...) nr fabryczny (...) oraz parowacza (...) nr seryjny (...) rok produkcji 2013, udokumentowanej fakturą VAT nr (...) z 19 sierpnia 2016 r., celem ochrony wierzytelności powódki wynikających z prawomocnych nakazów zapłaty wydanych przez Sąd Okręgowy w Lublinie: z 2 czerwca 2014 r. (IX GNc 224/14); z 20 listopada 2014 r. (IX GNc 511/14), z 15 lutego 2015 r. (IX GNc 34/15) oraz przez Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z 2 grudnia 2015 r. (VIII GNc 3995/15). Powódka wniosła także o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu.

W uzasadnieniu tego żądania wskazano, że S. A. jest dłużnikiem powódki, a jej wierzytelności wobec niego, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, zostały stwierdzone wymienionymi wyżej nakazami zapłaty. Egzekucja prowadzona przeciw dłużnikowi nie przynosi efektów. Pozwana, która na podstawie opisanej czynności prawnej nabyła od dłużnika ww. ruchomości, jest zaś jego pasierbicą i stale z nim zamieszkuje. Na skutek dokonania przedmiotowej czynności dłużnik stał się niewypłacalny w stopniu większym niż dotychczas, działał więc ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, o czym pozwana wiedziała.

Na wezwanie Sądu powód sprecyzował, że przedmiotem ochrony ze skargi pauliańskiej mają być należności zasądzone w powyższych tytułach razem z odsetkami oraz przyznanymi kosztami procesu (k. 25).

W odpowiedzi na pozew (k. 44) pozwana wniosła o oddalenie powództwa i wskazała, że zbyła ruchomości objętej pozwem na rzecz (...) sp. z o.o. Podniosła, że nie znała sytuacji finansowej dłużnika, gdyż w chwili powstania jego zadłużenia wobec powódki miała 16 lat, a w chwili nabycia ruchomości – 18.

W piśmie datowanym na 31 października 2018 r. (k. 54) powód rozszerzył żądanie pozwu w ten sposób, że oprócz pierwotnego żądania wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej kwoty 49.200 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od wniesienia ww. pisma do dnia zapłaty – tytułem roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia lub odszkodowania w związku z wyzbyciem się przez pozwaną własności ruchomości objętych pozwem w zamian za powyższą kwot.

W odpowiedzi na zmodyfikowany pozew powódka również wniosła o jego oddalenie (k. 111).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

S. A. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nabywał od (...) sp. z o.o. w W. węgiel z odroczonym terminem płatności (bezsporne);

S. A. nie regulował swoich zobowiązań wobec powódki, która dochodziła niezaspokojonych wierzytelności na drodze sądowej, uzyskując przeciw niemu prawomocne nakazy zapłaty w postępowaniu nakazowym:

- wydany przez Sąd Okręgowy w Lublinie 2 czerwca 2014 r. (IX GNc 224/14) na łączną kwotę 100.603,63 zł z odsetkami ustawowymi od kwot: 16.837,18 zł od 9 lipca 2012 r. do dnia zapłaty; 14.242,05 zł od 29 lipca 2012 r. do dnia zapłaty; 42.025,53 zł od 5 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty; 13.847,96 zł od 23 września 2012 r. do dnia zapłaty; 13.650,91 zł od 24 września 2012 r. do dnia zapłaty; w nakazie tym zasądzono na rzecz powódki koszty procesu w kwocie 4.875 zł;

- wydany przez Sąd Okręgowy w Lublinie 20 listopada 2014 r. (IX GNc 511/14) na łączną kwotę 187.093,04 zł z odsetkami ustawowymi od 4 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty wraz z kwotą 5.956 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

- wydany przez Sąd Okręgowy w Lublinie z 12 lutego 2015 r. (IX GNc 34/15) na łączną kwotę 147.497,13 zł z odsetkami ustawowymi od kwot: 26.947,97 od 19 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty; 13.609,04 zł od 24 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty; 13.214,27 zł od 11 września 2013 r. do dnia zapłaty; 24.236,76 zł od 1 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty; 37.944,81 zł od 1 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty; 11.124,12 zł od 26 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty; 10.210,08 od 31 lipca 2014 r. do dnia zapłaty; 10.210,08 zł od 31 lipca 2014 r. do dnia zapłaty; w nakazie tym zasądzono na rzecz powódki koszty procesu w kwocie 5.461 zł;

- wydany przez Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie 2 grudnia 2015 r. (VIII GNc 3995/15) na łączną kwotę 41.710,05 zł z odsetkami ustawowymi od kwot: 2.559,22 zł od 17 maja 2015 r. do dnia zapłaty; 9.651,96 zł od 7 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty; 9.743,73 zł od 17 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty; 9.820,21 zł od 21 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty; 9.934,93 zł od 26 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty; w nakazie tym zasądzono na rzecz powódki koszty procesu w kwocie 2.939 zł;

(bezsporne, ponadto odpisy nakazów k. 12-15).

Powyższe wierzytelności nie zostały zaspokojone dobrowolnie także po wydaniu nakazów zapłaty, w związku z czym na wniosek (...) sp. z o.o. komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Opolu Lubelskim A. B. prowadzi przeciw S. A. na podstawie powyższych tytułów wykonawczych postępowania egzekucyjne o sygnaturach akt:

- Km 977/15 – na podstawie nakazu zapłaty wydanego wydany przez Sąd Okręgowy w Lublinie z 12 lutego 2015 r. (IX GNc 34/15)

- Km 1159/15 – na podstawie nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy w Lublinie 20 listopada 2014 r. (IX GNc 511/14)

- Km 1396/15 – na podstawie nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy w Lublinie 2 czerwca 2014 r. (IX GNc 224/14)

- Km 255/16 – na podstawie nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie 2 grudnia 2015 r. (VIII GNc 3995/15)

Postępowania te nie doprowadziły jednak do zaspokojenia egzekwowanych należności. Do przekazania na rzecz L. ostatnich kwot uzyskanych z ww. egzekucji doszło w grudniu 2015 r. Na dzień 6 kwietnia 2017 r. ww. Komornik prowadził przeciw temu samemu dłużnikowi w sumie 51 postępowań egzekucyjnych, a łączna wartość dochodzonych wierzytelności wynosiła 3.327.000,00 zł (bezsporne, ponadto pismo Komornika k. 17).

W dniu 19 czerwca 2016 r. S. A. przeniósł na P. C. własność ruchomości opisanych jako zbiornik ciśnieniowy (...) rok budowy (...)nr fabryczny (...), oraz parowacz (...) nr seryjny (...) rok produkcji 2013. Czynność ta została udokumentowana fakturą VAT nr (...) z 19 sierpnia 2016. W fakturze ustalono cenę sprzedaży tych ruchomości na 40.590,00 zł, a termin jej płatności – na 60 dni, tj. 18 października 2016 r. (bezsporne, ponadto faktura VAT nr (...) k. 16).

W dniu 3 stycznia 2018 r. P. C. zbyła powyższe ruchomości na rzecz (...) sp. z o.o. w W. za cenę 49.200,00 zł (bezsporne, ponadto faktura VAT nr (...)).

W dniu 18 sierpnia 2015 r. S. A. i I. A. podpisali z P. C. umowę dzierżawy należącego do nich gospodarstwa rolnego. Dochody z tego gospodarstwa miały być zgodnie z ich ustnym porozumieniem w dalszym ciągu przeznaczane na spłatę zobowiązań S. A. (bezsporne, ponadto umowa k. 56-57; protokół rozprawy w sprawie IX GU 415/17 k. 100).

Prawomocnymi wyrokami zaocznymi z 8 grudnia 2017 r. (I C 109/17) i z 12 czerwca 2018 r. (I C 100/18) Sąd Rejonowy w Opolu Lubelskim uznał za bezskuteczną wobec (...) sp. z o.o. darowiznę 25 udziałów w spółce (...) sp. z o.o. dokonaną 8 czerwca 2015 r. przez S. A. na rzecz R. S. – celem ochrony wierzytelności L. objętych opisanymi wyżej nakazami zapłaty Sądu Okręgowego w Lublinie (w sprawie I C 100/18) oraz Sądu Rejonowego Lublin-Wschód (w sprawie I C 109/17) (okoliczność znana z urzędu, ponadto wyroki – k. 84 i 105 akt I C 109/17; k. 54 akt I C 100/18).

S. A. jest ojczymem P. C., która razem z nim zamieszkuje (bezsporne).

Zarówno S. A. jak i P. C. mieli świadomość, że przeniesienie na nią własności opisanych wyżej ruchomości zmniejszy szansę wierzycieli S. A. na zaspokojenie ich wierzytelności.

Przeciwko S. A. toczy się przed Sądem Rejonowym w Opolu Lubelskim w sprawie II K 84/18 postępowanie karne m.in. w sprawie o czyn z art. 302 § 2 kk polegający na zbyciu opisanych wyżej ruchomości na rzecz P. C. w celu udaremnienia wykonania szeregu tytułów wykonawczych, w tym będących podstawą egzekucji w opisanych wyżej sprawach Km 977/15, Km 1159/15, Km 1396/15 i Km 255/16 (okoliczność znana z urzędu, ponadto akt oskarżenia k. 563 akt II K 84/18 – pkt 4).

Opisany stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie twierdzeń powódki, którym pozwana skutecznie nie zaprzeczyła.

Gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane (art. 230 kpc). Fakty przyznane nie wymagają zaś dowodu, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości (art. 229 kpc).

Pozwany, kwestionując zasadność powództwa, nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że zaprzecza wszystkim faktom powołanym przez powoda, z wyjątkiem tych, które wyraźnie przyznał. Fakty i dowody związane z konkretnymi okolicznościami, z którymi pozwany się nie zgadza, powinien on wskazać i ustosunkować się do twierdzeń strony powodowej. Takie ogólnikowe zaprzeczenie nie stoi więc na przeszkodzie zastosowaniu przywołanego art. 230 kpc (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 listopada 2014 r. V CSK 78/14; z dnia 9 lipca 2009 r. III CSK 341/08).

Jedyną okolicznością, której pozwana reprezentowana przez fachowego pełnomocnika wyraźnie zaprzeczyła, jest jej świadomość co do faktu, że S. A. działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. Pozostałym okolicznościom, potwierdzonym dodatkowo powołanymi dowodami z dokumentów, pozwana nie zaprzeczyła, a wręcz pośrednio je przyznała, co dotyczy choćby samego faktu dokonania zaskarżonej czynności (pozwana twierdzi, że dokonała dalszego zbycia nabytych na tej podstawie ruchomości).

Za okoliczność przyznaną w świetle wyników postępowania należy też uznać stan zadłużenia S. A.. Dotyczy to zwłaszcza istnienia wierzytelności objętych pozwem i stwierdzonych powołanymi tytułami wykonawczymi, a także wyników prowadzonych przeciw niemu postępowań egzekucyjnych. Okoliczności te zostały też potwierdzone dokumentami urzędowymi, które korzystają z domniemania wiarygodności – odpisami ww. tytułów oraz informacją od Komornika (art. 244 § 1 w zw. z art. 129 § 3 kpc).

Fakt, że pozwana jest pasierbicą S. A., został wyraźnie potwierdzony w odpowiedzi na pozew (k. 44v).

Twierdzenie powoda co do świadomości S. A. w zakresie działania z pokrzywdzeniem wierzycieli także nie zostało skutecznie zakwestionowane. Ustalenie w tym zakresie opiera się też na domniemaniu faktycznym, o którym mowa w art. 231 kpc.

Dłużnik niewątpliwie zdawał sobie sprawę ze stanu swojego zadłużenia i z nieskuteczności prowadzonych przeciw niemu postępowań egzekucyjnych, w tym także co do istniejących już w dacie zaskarżonej czynności wierzytelności powódki obejmujących należności główne i koszty procesu. Ostatnie sumy uzyskane z egzekucji zostały przekazane (...) sp. z o.o. w grudniu 2015 r., i przynajmniej do 6 kwietnia 2017 r. (data pisma Komornika) nie przekazano jej żadnych nowych środków, choć rzekomy termin uiszczenia przez P. C. ceny za nabyte ruchomości upływał 18 października 2016 r. Oznacza to, że cena ta albo nie została uiszczona w ogóle, albo z innych przyczyn uzyskana z tego tytułu kwota stała się dla wierzycieli nieodstępna. Tym samym dłużnik wyzbył się ruchomości, które mogłyby podlegać zajęciu, nie uzyskując w zamian ekwiwalentu, z którego wierzyciele mogliby się zaspokoić.

Skala jego zadłużenia oraz podobne działania podejmowane co do innych składników jego majątku nakazują uznać, że z efektu w postaci zwiększenia swojej niewypłacalności S. A. musiał sobie zdawać sprawę.

Z kolei świadomość P. C. w zakresie pokrzywdzenia wierzycieli S. A. wynika z domniemania prawnego przewidzianego w art. 527 § 3 kpc, zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jak wskazano, pozwana jest pasierbicą dłużnika i zamieszkuje razem z nim. Domniemania tego pozwana w żaden sposób nie obaliła, gdyż mimo wezwania na rozprawę i stosownego pouczenia, nie stawiła się na nią bez jakiegokolwiek usprawiedliwienia. Dowód z jej zeznań należało więc pominąć.

Do obalenia ww. domniemania oczywiście nie jest wystarczający sam wiek pozwanej w chwili dokonania czynności. Ustawodawca przyznaje osobom, które ukończyły 18 lat, pełną zdolność do wszelkich czynności prawnych, wychodząc z założenia, że są one już świadome swoich działań i podejmowanych decyzji (art. 10 § 1 w zw. z art. 11 kc). Nie ma więc powodu, by osoby takie wyłączać spod działania art. 527 § 3 kc tylko z powodu ich wieku. Warto przy tym zauważyć, że na fakturze dokumentującej ww. czynność widnieje informacja, że P. C. prowadzi działalność gospodarczą, co tym bardziej nie pozwala uznać jej za osobę nieświadomą swoich działań.

Ogromna skala zadłużenia S. A. związanego z prowadzonym przez niego gospodarstwem oraz wiążące się z tym liczne postępowania sądowe i egzekucyjne czynią z resztą nieprawdopodobnym twierdzenie, że jego najbliższa rodzina nie zdawała sobie sprawy z jego sytuacji finansowej. Potwierdza to również fakt zawarcia umowy dzierżawy gospodarstwa rolnego i związane z tym ustalenia między pozwaną a jej ojczymem co do spłaty jego zadłużenia. Okoliczności te świadczą o jej aktywnym udziale w sprawach finansowych ojczyma.

Autentyczność niepoświadczonej kopii protokołu rozprawy z 23 stycznia 2018 r. przed Sądem Rejonowym Lublin-Wschód (IX GU 415/17) pełnomocnik pozwanej przyznał na ostatniej rozprawie (k. 119v).

Dalsze zbycie ruchomości objętych pozwem przez pozwaną na rzecz (...) sp. z o.o. również należy uznać za fakt przyznany wobec treści pisma powódki z dnia 14 listopada 2018 r. (k. 54).

W sprawie brak było dostatecznych podstaw do ustalenia, czy pozwana uiściła na rzecz dłużnika określoną w fakturze cenę nabycia, a jeśli tak, czy uczyniła to w całości czy w części. Okoliczność ta nie ma jednak rozstrzygającego znaczenia, o czym mowa będzie poniżej.

Zeznania pozwanej złożone w charakterze świadka w postępowaniu przygotowawczym (k. 443 akt II K 84/18) nie mogły służyć za dowód w sprawie, gdyż w postępowaniu przed sądem P. C. skorzystała z prawa do odmowy składania zeznań na podstawie art. 182 § 1 kpk jako osoba najbliższa dla oskarżonego S. A. (k. 735v akt j.w.). Skorzystanie z tego uprawnienia już po złożeniu zeznań w postępowaniu przygotowawczym zgodnie z art. 186 § 1 kpk powoduje, że zeznania tej osoby nie mogą służyć za dowód ani być odtworzone – są w konsekwencji traktowane jako niebyłe (Stefański, Ryszard A.. Art. 186. W: Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I. ABC, 1998). Powoduje to niedopuszczalność ich późniejszego wykorzystania także w postępowaniu cywilnym.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo w zakresie uznania czynności prawnej za bezskuteczną zasługuje na uwzględnienie.

Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (art. 527 § 1 kc).

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 kc).

Pokrzywdzenie wierzyciela powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje nie tylko niemożność, ale również utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. Dłużnik staje się więc niewypłacalny wtedy, gdy co prawda zaspokojenie można uzyskać, ale z dodatkowym, znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. W konsekwencji o niewypłacalności dłużnika nie decyduje rachunkowy bilans jego składników majątku, lecz faktyczna możliwość zaspokojenia przez wierzyciela całej wierzytelności. Dłużnik może więc być uznany za niewypłacalnego także wtedy, gdy zbywa rzecz osobie trzeciej, uzyskując jedynie roszczenie o zapłatę ceny w przyszłości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2014 r. III CSK 247/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 października 2014 r. VI ACa 1940/13; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 grudnia 2017 r. I ACa 761/17).

Omawiany warunek w postaci pogłębienia niewypłacalności dłużnika został więc spełniony, o czym była mowa powyżej. Czynność prawna w postaci przeniesienia na pozwaną własności ruchomości usunęła z jego majątku składniki mogące być przedmiotem zajęcia. Jeśli nawet uzyskał on w zamian jakikolwiek ekwiwalent pieniężny, pozostaje on dla wierzycieli niedostępny, o czym świadczy brak jakichkolwiek wpłat na rzecz powódki w postępowaniu egzekucyjnym także po upływie terminu zapłaty ceny określonej w fakturze z dnia 19 czerwca 2016 r.

Z opisanych wyżej powodów nie miał istotnego znaczenia fakt, czy pozwana uiściła na rzecz dłużnika jakąkolwiek sumę tytułem ceny nabycia ruchomości. Na marginesie należy zaznaczyć, że dostępne w sprawie dane nie dają dostatecznych podstaw do oceny umowy – będącej według faktury umową sprzedaży – pod kątem jej ewentualnej pozorności, do czego nie jest z resztą wystarczający sam fakt nieuiszczenia ceny. W takim wypadku umowę należałoby skądinąd oceniać w świetle art. 83 § 1 zd. drugie kc w zw. z art. 890 § 1 zd. drugie kc (o spełnieniu świadczenia świadczyłoby choćby dalsze zbycie jego przedmiotu przez pozwaną).

Spełnienie warunków dotyczących świadomości dłużnika i pozwanej co do pokrzywdzenia wierzycieli zostało omówione już wcześniej.

Nie budzi także wątpliwości istnienie już w chwili dokonania zaskarżonej czynności wierzytelności powódki wymienionych w pozwie. Z uwagi na ich stwierdzenie tytułami egzekucyjnymi, ich szczegółowy opis nie był konieczny – obejmują one bowiem wszystkie sumy zasądzone w tych tytułach, w tym koszty postępowania.

Zbycie przez P. C. zbiornika ciśnieniowego i parowacza nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu powództwa. Wierzyciel nie traci prawa do żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej z jego pokrzywdzeniem przez dłużnika z osobą trzecią w wypadku, gdy jeszcze przed doręczeniem pozwu rozporządziła ona uzyskaną korzyścią na rzecz innej osoby działającej w dobrej wierze (którą należy domniemywać zgodnie z art. 7 kc). Odmienny pogląd niezasadnie wiązałby skargę z przedmiotem, który zbył dłużnik, i w razie jego dalszego zbycia pozbawiałby ją całkowicie znaczenia prawnego. Dla pozbawienia wierzyciela jego uprawnienia wystarczyłoby bowiem dalsze zbycie rzeczy osobie w dobrej wierze (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2004 r. IV CK 30/04; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r. III CZP 132/10).

Wniosek pozwanej o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 4 kpc do czasu prawomocnego zakończenia sprawy II K 84/18 był bezzasadny. Zawieszenie postępowania w oczekiwaniu na wyrok karny powinno mieć miejsce wyjątkowo, w sytuacji, w której sąd nie znajduje w świetle zgromadzonego w sprawie materiału podstaw do uwzględnienia powództwa, a jednocześnie nie można wykluczyć, że postępowanie karne zakończy się wydaniem wyroku skazującego, którym sąd cywilny będzie związany stosownie do art. 11 kpc (wyroki Sądu Najwyższego: z 12 października 2016 r. II CSK 58/16; z 14 stycznia 2009 r. IV CSK 358/08). Ponieważ okoliczności sprawy dawały podstawę do uwzględnienia powództwa, oczekiwanie na wyrok karny było zbędne, zwłaszcza że pozwana P. C. nie jest w ww. sprawie oskarżoną (zob. art. 11 zd. 2 kpc).

Wobec faktu, że wyrok ma charakter częściowy i nie kończy postępowania w sprawie, Sąd nie rozstrzygał w nim o kosztach procesu (art. 108 § 1 kpc).

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Asesor sądowy Jakub Petkiewicz